Covid-19 Liburu zuria

          COVID-19 LIBURU ZURIA   LIBRO BLANCO DE LA COVID-19   

OSASUNGINTZA SOZIOSANITAROA

Munduko Osasun Erakundearen eraketan definitutako printzipioen artean hauxe da ezagunenetarikoa: “Osasuna ongizate fisiko, mental eta sozialaren egoera da eta gobernuek beraien herritarren osasunaren ardura daukate”¹. Printzipio hau oinarritzat hartuta, osasun sistemaren antolaketa gabezi orokorra nabarmendu da pandemia osoan zehar.

Pandemiaren kontrolean arrakasta gehien eduki duten herrialdeetatik ^2,3 zenbait ikaspen atera daitezke, Neurri Ez Farmakologikoen erabileraz gain (beste atalean aipatuko direnak). Bertan adinekoen eta zaurgarrien babes publikoa lehenetsi da, Lehen Mailako Arreta (LMA) indartu, LMAren ospitaleekiko koordinazioa potentziatu, protokolo bateratuak erabili, eta herrialdeko baliabide tekniko, pertsonal eta zientifikoak guztiak bateratu egin dituzte. Ondorioz, momentu bakoitzeko ebidentzia modu multidisziplinarrean aztertuta, neurriak ezarri dituzte. Gure herrialdean egin denaren guztiz kontrakoa, hain zuzen^4-8.  Gainera, pandemia aurretik ziren arazo anitz areagotu egin dira eta osasun eta ongizate sistemen ahuleziak nabarmendu egin dira.

Hausnarketa

Pandemiaren aurretiko arazoak

13. a) Osasungintzak aurrekontu urriak jasotzen ditu gomendatutakoekin alderatuta, eta gainera, desoreka nabarmena dago gastu sektoreen artean^9-10: LMAk %14a jasotzen du, %20-25a beharko zukeenean^11-12; Osasun Publikoak %1,1a soilik, Munduko Osasun Erakundeak %2-3a gomendatzen duen bitartean¹³. Osasun sistemak asistentzia indibiduala du ardatz ia bakartzat, alde komunitarioak, eta bizitza osasuntsuaren sustapenak edo prebentzioak, aldiz, lehentasun eskasa dutelarik. Aurrekontu urriek eragina dute profesionalen prekarietatean, kudeaketarako egitura gabezian, zein laguntza tekniko faltan. Gainera, gastu pribaturako portzentaiak osasun gastu osoaren herena bada ere, handitzeko bidean dago gaur egun.
14. b) Adinekoen zainketa sistema, oro har, bi esparruetan antolatzen da: etxean, eta adinekoen egoitzetan edo eguneko zentroetan. Bi esparru horietan, osasun eta gizarte babeserako sistemek koordinazio ahula daukate, erakunde desberdinek kudeatzen dute eta ez dago haien arteko koordinaziorik. Izan ere, adinekoen egoitza gehienak kudeaketa pribatupean daude eta berezko baliabide urriak dituzte. Bertako profesionalak bokazio handikoak dira, baina sektore prekarizatua eta feminizatua da. Gainera, zama handia izan arren, ez daukate langile nahikorik eta ondorioz, egoiliarrak talde handietan antolatu behar dituzte. Orokorrean, kudeaketa eredu oso desberdina dute beraien artean.
15. d) Osasungintza eta zaintzak kudeaketa zatitua eta banatua daukate, gure egitura administratiboak arlo honetarako banaketa politikoa ezartzen duelako. Lurraldea osasun-ingurune edo Erakunde Sanitario Integratu (ESI) ezberdinetan zatitu arren, LMAren, ospitaleen eta zentro kontzertatu zein pribatuen arteko deskoordinazioa nabarmena da aspalditik.
16. e) Osasun sistema publiko (zein pribatuko) zentro eta erakundeetako zuzendaritza edo azpi-zuzendaritza kargu gehienak konfiantzazkoak edo politikoak dira, hau da, ez daude meritokrazian oinarrituta. Honek, hartzen diren erabaki eta neurri guztiak baldintzatzen dituelarik.

Pandemian gertatu dena

COVID-19ren aurkako osasun publikoko neurriak populazio osoa babesteko, esposizioa murrizteko eta eragin potentzialak ekiditeko hartu izan dira, inork ez zuelako birus horren aurkako defentsa espezifikorik. Eraginkorrak diren tratamendu gutxi daude eta profesionalen esku jarri diren protokoloak eskasak izan dira, ebidentzian aurreratzen zen heinean hobetzen joan direlarik.

Pandemiak izan duen ondoriorik larriena hilkortasuna izan da. Kaltetuenak adinduak izan dira, eta proportzionalki, gizonezkoak gehiago^14-16. Beste herrialde batzuetan COVID iraunkorrak duen eragina nabarmena bada ere (Erresuma Batuko Office for National Statistics-aren datuak, argitaratu berriak¹⁷), gurean horrelako informaziorik ez da oraindik jaso edota argitaratu.

Pandemiak areagotu dituen arazoak

Adineko egoitzetako egoiliarrak dira pandemia larrien bizi izan dutenak^18-19. Nabarmen ikusi ahal izan da azpiegitura falta. Baita baldintza txarretan bizi diren pertsona guztien egoera Osasungintza publikoko langileen gain geratu dela, bai alde sanitarioa eta sozialaren kudeaketa. Pandemia bati aurre egiteko egoki prestaturik ez zeuden arren, beraien kabuz eta baliabiderik gabe aritu behar izan dute.

Pandemiak osasungintzaren kudeaketak dituen berezko ahuleziak azalarazi ditu^20-27: Ez da Profesionalen motibazioa eta onespena ez da kontutan izan, eta “neke pandemikoa” ez da kontutan hartu²⁸. Osasun Publikoko barne antolamenduan koordinazio eskasa agerian geratu da, irizpide garbiak, parte hartze prozesuak eta gizarte osoaren erantzun amankomuna beharrezkoak ziren ohiz kanpoko une bat izanik²⁹. Laburbilduz, “laissez faire-laissez passer” modeloa zabaldu da kudeaketan.

Pandemiak sortu berri dituen egoerak

Pandemiak, formakuntza, ikerketarako ahalmena, informazio sistemak, eta salbuespeneko gertakarien aurrean plangintza egiteko beharra nabarmendu dituzte. Argi geratu da lan hori aurretik ez dela egin, eta horrela, osasun publikoko zerbitzuen ahuleziak inoiz baino ageriago geratu dira.

Presentziarik gabeko kontsultak indartu egin dira eta, horrek, azpiegitura faltaren gako batzuk azaleratu ditu: komunikazio telematikoaren inguruko formakuntza, informazioa transmititzeko gaitasuna, edo kaltetuen zirenak artatzeko ahalmena (txiroenak, ezintasunak dituzten gaixoak, lan urria duten pertsonak, etab), besteak beste.

Osasungintzan zein adinekoen egoitzetan beharrezkoak ziren baliabide teknikoen (norbere babeserako ekipoak, arnasteko aparatuak, musukoak, etab. ) falta nabarmena izan da, hauek fabrikatzeko dependentzia eragin handia izan duelarik. Erantzukizuna eremu publikoak hartu behar izan du, eremu pribatutik laguntza oso eskasa jaso baita.

Profesionalak uneoro egon dira mezu publikoen dianan. Sasi-aditu ugari agertu dira, mediku adituak komunikabideetan ia agertu ez direlarik lehengo hilabeteetan. Gain-informazioa eta desinformazioa zabaldu dira, eta hala ere, horren aurrean, administrazioetatik ez da lan ildo zehatzik bultzatu unez uneko ebidentzia zientifikoan oinarritutako mezuen zabalkuntza sustatzeko.  Bestetik, antolatu den erantzuna, “medikuntza ikuskizunaren” ikuspuntutik antolatu da maiz: PCR masiboak, kamioiak alde batetik bestera eramatea, polikiroldegiak, estadioak eta antzekoak erabiltzea, etab. Hauek indartzeko osasun zentroetako baliabideak desbideratu egin dira. Ondorioz, azken horien lan zama areagotu egin da, profesionalen nekea areagotuz. Osasun sistemak, maiz, ez dio biztanleriari informazio argia eman, kontrajarria baizik. Informazio eskas, interesatu eta ez-gardenak biztanleen jokabide arriskutsuak bultzatu egin ditu, ekidin beharrean. Osasun profesionalek jasaten dute ebidentzia faltaren, ziurtasun ezaren eta informaziorik jaso ez duten pertsonen gain-arreta, beraien zama areagotuz.

Antolaketa eta plangintza gabeziak ondorio nabarmenak eragin ditu osasun sistema publikoan. ESI ezberdinetan, zein ESI bakoitzeko zentro ezberdinetan, protokolo ezberdinak erabili dira. Zentro ezberdinetako profesionalen artean informazioa elkar trukatzeko gunerik ez da egon, tratamenduak aztertzeko estrategia orokor bateraturik ere ez, sistemaren ahuleziak eta gabeziak erakutsiz. Epidemiologia zerbitzuak kolapsaturik egon dira eta LMAko zein ospitaleetako profesionalek laguntza urria jaso dute aztertu beharreko datu uholdearen aurrean. Atalez atal hauek izan dira egoerak:

1. a) Lehen mailako arreta

Pandemiaren aurreko baliabide pertsonal urriak lan karga oraindik handiagoa gehitu behar izan dio bere eginbeharrari. Egunerokoa zeharo aldatu zen hasieran. Zenbait kasutan zentroak itxi egin zituzten, erizain zein medikuak ospitalera edo beste osasun zentro batzuetara bideratuz. Ezjakintasuna izan zen nagusi hasierako hilabeteetan eta ohiko patologiak agendetatik desagertu ziren.

Udaran, ohiko patologiek agendak betetzen zituzten, ordezkatu gabeko lankideenak gaineratuz, eta egoera honi, PCR probak eta aztarnari lanak egitea gehitu zitzaion. Estatistikek diote SARS-COV-2 kutsatuen %80a LMAn artatzen dela³⁰. Guzti honek lan burokratikoa biderkatu egin zuen. Arretaren gehiengoa oraindik telefonoz egiten jarraitu zen, diagnostiko berrien atzeratzea eraginez. Ospitaleko espezialitateetan atzeratutako patologiak LMAra joan ziren (eta alderantziz), pazienteek ezin zutelako gehiago itxaron. Aipatzekoa da, telefono bidezko arretak ekarri zuen, eta oraindik dirauen, atentzioaren ekitate falta eta alderantzizko zaintzen legearen paradoxaren betetzea. Adineko eta patologia anitzeko gaixo gutxiago artatu baitituzte modu honetan. Segurtasunaren izenean irisgarritasuna jarri da jokoan, gehien behar duten kolektiboen kaltetan, hori, hain zuzen, ospitaleratzeak gutxitzen dituen ezaugarria izanik.

1. b) Ospitaleak eta beste arreta eremuak

Gaixotasun berria izanda, pazienteek egunerokotasunean zituzten arazoei aurre egiteko protokoloak landu dira, erizain eta medikuen etengabeko ebidentzia bilaketa eta talde-lanaren bitartez. Ezjakintasunaren erdian, egunero guztiz aldatzen zen egoera horretan, kudeaketa neurrien eztabaidek hartu dute pisu garrantzitsua, espazio, langile eta pazienteen orekaren ekuazioari irtenbiderik egokiena emateko asmoz.

Lehenengo olatuan ez zen osasun langileentzako babes material nahikorik egon. Zuzendaritzetatik eta Osasun Sailetik langileek jasotzen zuten informazioa eta aginduak kontrajarriak eta ebidentziaren aurkakoak izan ziren. Erabaki asko azalpenik gabe eta “goitik” omen zetozen, nahiz eta inork jakin ez “nondik” eta zertan oinarrituta zehazki.

Osasun-langileen artean kutsadura bereziki handia izan zen³¹ (%11a, populazio orokorra baino 2,5 aldiz handiagoa), babesteko baliabide eraginkor gutxi izan zituztelako. Babes materiala agertu zenean, modu desorekatuan banatu zen zerbitzu eta guneen artean, lan karga eta segurtasun ezberdintasun handiak sortaraziz. Osasun langileek lan eskerga egin dute eta, ondorioz, nahiz eta gainetik proposamenik ez izan, lan talde asko sortu dira, epe luzera ondorio onenetarikoa bezala geratuko dena. Batez ere, lan prekariotasuna eta profesionalen ratio eskasak kontutan izanik.

1. d) Pazienteak

Biztanleriari osasun-zentro eta ospitaleetatik urrun mantentzeko mezua zabaldu eta ezarri zitzaion. Ondorioz, jende ugari etxean geratu da artatua izan behar zuenean, gerora ondorio larriak ekarriko zituena. Aurrez aurreko kontsultak bertan behera uzterakoan modu telefonikora pasa ziren. Larritasun handiko paziente asko behar zuten arretarik gabe geratu ziren, asko honen erruz hil ahal izan direlarik. Horren adibideak asko dira, esaterako, artatutako bihotzeko zein burmuineko arazo baskular akutuen kopurua gutxitu direla. Modu berean, minbizien eta bestelako gaixotasun askoren diagnostikoa, eta ebakuntza eta tratamendu espezifikoak atzeratzea ekarri ditu ondorio bezala, luzatutako eta handitutako itxaron zerrendak sortaraziz (bai Nafarroan zein EAEn)^32-37.

Etxeetan zaindariek (oro har, emakumeak eta asko migratuak) hartu behar izan dituzte menpekotasuna duten pertsonen ardurak, ikusezina den lan zama eraginez. Kasu gehienetan, generoen arteko desberdintasuna nabarmena da, batez ere estratu txiroenetako emakumeen kasuan³⁸. Gertaera hau ez da kontutan hartu neurriak erabakitzeko orduan.

Gaixotasun psikiatrikoak dituzten pazienteen diagnostiko eta jarraipena ere, modu nabarmenean mugatu da^39,40, horri buruzko atalean ikus daitekeen bezala. Isolatuak bizi ziren pertsonak edo bazterketa sozialean zirenak ikusezin bihurtu dira, beraienganako zama biderkatuz. COVID-19agatik ingresatutako pazienteak bisitetatik eta senideetatik isolatuta egon dira eta horrek oso egoera latzak sortarazi ditu. Pertsona asko familiako partaideak agurtu gabe hil dira.

42. e) Adinekoen egoitzek arazo bereziak izan dituzte⁴¹ egoiliarren sektorizazio lanetan eta biderkatutako lan zamaren kudeaketan, askotan betebeharrak burutzea ezinezkoa izan delarik⁴². Horrekin batera, egoiliarren eskubideen galerak (kalera ateratzeko, senideen bisitak jasotzeko, besteok beraien nahiak eta erabakiak errespetatu ahal izateko…) eta komunikabideen lupapean egotearen presioa kudeatu behar izan dituzte. Horren ondorioz, lan zama eta zama psikologikoa handiak izan dira, pandemia bati aurre egiteko formaziorik gabeko profesional askorengan eta lan baldintza txarretan aritzen diren langileen artean⁴³.

 

PROPOSAMENAK

– Sistema publikoa indartu egin behar da, krisi egoeretan, zein hauetatik at, erantzukizuna irmoki hartu eta mantendu dezan.

– Asistentzia sistema eraginkor eta efizientea lortu eta arlo guztietako ekarpenak (ongizate sistema, hezkuntza, etxebizitza, zainketen sistemak, eta abar) bermatu behar dira, populazio osoaren beharrak asetzea helburu nagusitzat hartuta. Horretarako zuzendaritzat LMA (osasun sistematik biztanleekiko hurbilen dagoen egitura) eta udal-auzoetako gizarte zerbitzuak lehenetsi behar dira.

– Aurrekontuak biraztertu eta esparru guztietatik elkarlana indartu behar da, pertsonak osasungintzaren erdigunean jarriz. Osasungintzaren kasuan BPGren %7-8ra heltzea da helburua.

– LMA osasun aurrekontuen %25ra igo eta Osasun Publikoaren aurrekontuak bikoiztu beharra dago, oreka egokia lortzeko.

– Arlo pribatuak sistemari egindako ekarpena sakonki aztertu beharra dago, efizientzian, ekitatean, pazienteen jarraipenean, osasunaren hezkuntzan edo osasun sustapenean duten inpaktua irizpide nagusitzat hartuta. Eta, ateratako ondorioetatik, erabakiak hartu.

– Adinekoak nola zaindu nahi ditugun pentsatu beharra dago, beraien nahiak, eskubideak eta bizi kalitatea errespetatuz, elkartasunean oinarritutako gizartea bultzatuz.

– Kudeaketari begira birbideratu beharreko alderdiak:

– Arazo amankomunak.

– Kudeaketa orokorrari azterketa sakona egin behar zaio, neurriak berriz gutxi batzuen eskuetan ez egoteko, eta profesionalen edo populazioaren partehartze eza ekiditeko.

– Osasungintzan eta Ongizate sistemetan langileria finkatu eta handitu egin behar da, kupoak gutxitu, behar berriak asetu eta profesionalen ziurtasuna bermatu ahal izateko.

– Langileen segurtasuna, osasuna eta behar bezalako informazioa bermatzeko mekanismoak ezarri behar dira.

– Adinekoen egoitzetako langileak (medikuak, erizainak, zaintzaileak,…) Osasun Sistema publikoko langilerian sartu behar dira, Osakidetza eta Osasunbideako baliabideak erabiliz.

– Osasungintza eta zaintzaren arteko integrazioa lortzeko, zuzendaritza eta kudeaketa bateratua behar da (batez ere EAEn, non Aldundien esku dagoen zaintzaren ardura Eusko Jaurlaritzak hartu beharko zukeen).

– Osasun sistemako egituretako goi karguak eta zuzendaritzetako karguak meritokrazian oinarritu behar dira, postu politikoak ekidinez eta sistemarentzat baliagarrienak diren pertsonak lehenetsiz.

– Profesionalek beraien lana egokien betetzeko eta garatzeko beharrezkoak dituzten diziplina anitzetan (ikerketan, kudeaketan, epidemiologian, ebaluazioan, plangintzan, formakuntzan, osasun sustapenean, talde lanean,…) formatzeko laguntza sendoak eta egonkorrak bermatu behar dira.

– Ebidentzian oinarritutako diagnostiko eta tratamendu protokolo amankomunak bermatu behar dira lurralde guztietako zentro guztietan zehar. Horretarako, adituen batzorde tekniko multidisziplinar independenteak antolatu eta bideratu behar dira, hauek ekoiztutako txostenak uneoro eskuragarri egotea ahalbidetuz.

– Big data eta egunero sortzen diren milaka datuak analizatzeko eta burokrazia arintzeko sistemak talde lanaren bidez definitu eta ezarri behar dira, orain pribatizatuta daudenak ez baitira gai sistemak dituen beharrak asetzeko.

– Osasun sistemak biztanleriari informazio gardena eta argia eman behar dio, eta jakina dena, zein jakina ez dena, transmititzeko gai izan behar du. Aditu eta kudeaketa talde anitz eta independenteetako bozeramaileen papera nabarmendu beharko da hau bideratu ahal izateko.

– Profesionalen parte hartze guneak eta bideak sortu behar dira, hauen ikerkuntza klinikoko proiektuak abian jarri, abiatutakoak bultzatu eta, plangintza berriak sortuz, lan hobeago baten alde lan egiteko. Elkarte profesionalek honetan parte hartu beharko lukete.

– Baliabide teknikoak ekoizteko (musukoak, amantalak, arnasgailuak, etab.) jabetasuna beharrezkoa da eta behar diren baliabideen eskuragarritasuna izateko estrategia berri bat sortu behar da etorkizunari begira.

– Lehen Mailako Arreta.

– Osasun sistemaren ardatza izateko neurri ekonomikoak hartu behar dira. Besteak beste, langileen egonkortasuna bermatu, eta behar berriak asetzeko profesional berrien profilak eta kopuruak aztertu (fisioterapia, psikologia, erizain komunitarioak, gizarte langileak, administratibo sanitarioak…).

– Bizitza osasuntsuaren sustapenerako (zainketak, ariketa fisikoa bultzatzeko, elikadura osasuntsua indartzeko, adikzioak eta kontsumoak gutxitzeko, etab.) programak diseinatu, etxeetan, ikastetxeetan eta adinekoen egoitzetan egin ahal izateko. Udalekin zein auzo/herriko kolektiboekin prebentzio lanak egiteko, plantillak handitu behar dira eta bertako erakundeekin koordinazio estua sustatu, lan komunitarioa bermatu ahal izateko.

– Osasun zentroen artean lan-talde guneak sortu behar dira ebidentzian oinarritutako protokoloak definitzeko, formakuntza amankomuna egin ahal izateko, eta populazioen baldintzatzaile nagusiak ezagutzeko ikerketa elkarrekin aurrera eramateko.

– Azpiegitura teknologikoa bermatu beharra dago, zentro guztietan hornidura teknologiko antzekoa izan dezaten (profesionalek zein populazioak). Horrela, teleasistentzia, presentziarik gabeko interkontsultak, teleformakuntza, bibliografiaren eskuragarritasuna edota talde lana ahal eta modu eraginkorrenean egin dezaten.

– Ospitale Arreta.

– Benetako arreta integrala ziurtatzeko, ospitaletako langileek LMAko eta zentro sozio-sanitarioetako profesionalekin batera lan egin dezaten ziurtatu beharra dago. Pazientea bera helburua izan behar du, ez horrek duen patologia, eta proposamen integral eta zehatzak eman behar dituzte eredu bio-psiko-soziala jarraituz. Pandemian zehar ikuspegi honekin sortutako lantalde ugari egonkortu eta indartu egin behar dira.

– Formakuntza, interakzioa eta ikerketa klinikoa indartu eta bermatu egin behar dira eta, horretarako, beharrezkoak diren baliabideak jarri eta denbora eskaini.

– Pazienteen arreta humanizatua bermatzeko kultura zabaldu behar da, formakuntza areagotuz eta, zenbait kasuetan, aldaketa estrukturalak ezarriz.

– Ongizate sistema.

– Adinekoak zaintzeko eta menpekotasuna duten beste talde batzuk zaintzeko biderik egokiena ikertu beharra dago, familien, pertsonen eta erakundeen iritziak talde lanean amankomunean jarriz.

– Egoitzak publikotasunerantz jo egin behar dute, eremu pribatuak huts egin duela ikusita. Antolaketa fisikoa ere aldatu egin beharra dago, bizi unitate txikiagoak jarriz, etxe itxurara joz eta kanpoan egoteko espazioak sustatuz (lorategiak, terrazak..).

– Zaintza sanitarioa eremu publikoak bermatu behar du, egoiliarrei atentzio integrala emateko helburuarekin, bizi kalitatea emanez. Familiek, bertako langileek eta sanitarioek gune amankomunak izan behar dituzte plangintza egiteko eta kalitatedun bizitza garatzeko.

 

ERREFERENTZIAK

1. Constitution of the World Health Organization. WHO, 1946 (https://www.who.int/about/who-we-are/constitution )
2. Han E, et al. Lessons learnt from easing Covid-19 restrictions: an analysis of countries and regions in Asia Pacific and Europe. Lancet 2020;396:1525-34.
3. Legido-Quigley H, et al. The resilience of the Spanish health system against the Covid-19 pandemic. Lancet 2020;5(5):e251-2.
4. García-Basteiro AI, et al. Evaluation of the Covid-19 response in Spain: principles and requirements. Lancet 2020;5(11):e575.
5. Chua AQ, et al. Health system resilience in managing the Covid-19 pandemic: lessons from Singapore. BMJ Global Health 2020;5:e003317.
6. García-Basteiro AI, et al. The need for an independent evaluation of the Covid-19 response in Spain. Lancet 2020;396:529-530.
7. Martín-Moreno JM, et al. Reflexiones sobre cómo evaluar y mejorar la respuesta a la pandemia de Covid-19. Gac Sanit 2020;S0213-9111(20):30254-5.
8. https://cmaaustralia.edu.au/ontarget/grid-index-tracking-the-global-leadership-response-in-the-covid-19-crisis/
9. Indicadores clave, Sistema nacional de salud. Ministerio de Sanidad, Consumo y Bienestar Social. 2021. (inclasns.msssi.es/main.html?permalink=fd5f8cfc505aeaaff99b3b04b490ee13#multipleBar-741454)
10. Recursos económicos del sistema nacional de salud. Ministerio de Sanidad, Gobierno de España, 2020. (https://www.mscbs.gob.es/estadEstudios/estadisticas/inforRecopilaciones/recursosEconomicos.htm )
11. https://www.mscbs.gob.es/profesionales/proyectosActividades/docs/Marco_Estrategico_APS_25Abril_2019.pdf
12. https://www.medicosdelmundo.org/sites/default/files/recomendaciones-sanidad-publica-universal-calidad.pdf
13. https://www.who.int/es/news/item/22-09-2019-countries-must-invest-at-least-1-more-of-gdp-on-primary-health-care-to-eliminate-glaring-coverage-gaps
14. Informes MoMo. Ministerio de Sanidad y Consumo y Bienestar Social. Gobierno de España, 2020 y 2021. (https://www.isciii.es/QueHacemos/Servicios/VigilanciaSaludPublicaRENAVE/EnfermedadesTransmisibles/MoMo/Paginas/MoMo.aspx)
15. Informes Covid. Ministerio de Sanidad y Consumo y Bienestar Social. Gobierno de España, 2020 y 2021. (https://www.isciii.es/QueHacemos/Servicios/VigilanciaSaludPublicaRENAVE/EnfermedadesTransmisibles/Paginas/InformesCOVID-19.aspx)
16. Open Data Euskadiko datu katalogoa. Eusko Jaurlaritza, 2020 eta 2021. (https://opendata.euskadi.eus/datu-katalogoa)
17. https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/healthandsocialcare/conditionsanddiseases
18. Abandonadas a su suerte. La desprotección y discriminación de las personas mayores en residencies durante la pandemia Covid-19 en España. Amnistía internacional, diciembre 2020.
19. Poco, tarde y mal. El inaceptable desamparo de los mayores en las residencies durante la Covid-19 en España. Médicos Sin Fronteras, Agosto 2020.
20. Abel Novoa: “Hay que modificar amplia y rápidamente nuestro sistema sanitario”. DSalud; 208: octubre 2017. ( https://www.dsalud.com/reportaje/abel-novoa-modificar-amplia-rapidamente-sistema-sanitario/ )
21. La atención primaria, principal víctima de una década de recortes en Sanidad. El siglo de Europa. 23/07/2020. (https://elsiglodeuropa.es/la-atencion-primaria-principal-victima-de-una-decada-de-recortes-en-sanidad/)
22. Rosano A, et al. The relationship between avoidable hospitalization and accessibility to primary care: a systematic review. Eur J Public Health. 2013;23(3):356-60.
23. Sanchez-Amat M, et al. ¿Qué es la Atención Primaria de Salud? AMF 2021; 17(2): 76-84.
24. Starfield B. Primary Care: Concept, Evaluation, and Policy. New York: Oxford University Press; 1992. 280 p.
25. McWhinney IR. Primary care: core values. Core values in a changing world. BMJ 1998;316(7147):1807-9.
26. Tieman J, et al. Integration, coordination and multidisciplinary approaches in primary care: a systematic investigation of the literature. Australia: Australian Primary Health Care Research Institute, Australian National University College of Health & Medicine; 2017. https://rsph.anu.edu
27. Simó J. Salud, dinero y atención primaria: La «serpiente» del gasto de personal también existe. 30/03/2019 (http://saludineroap. blogspot.com/2019/03/la-serpien te-del-gasto-de-personal.html)
28. Recomendaciones sobre estrategias comunicativas frente a la fatiga pandémica. Grupo de trabajo del Consejo Interterritorial de Sistema Nacional de Salud para Estrategia Comunicativa frente a la Fatiga Pandémica. 3/02/2021. (https://www.mscbs.gob.es/profesionales/saludPublica/ccayes/alertasActual/nCov/documentos/Recomendaciones_estrategias_comunicacion_fatiga_pandemica.pdf)
29. Kringos DS, et al. Building primary care in a changing Europe. European Observatory on Health Systems and Policies, World Health Organization 2015. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/154350/9789289050319-eng.pdf?sequence=3&isAllowed=y
30. Solera Albero J, et al. (2020) La Atención Primaria de Salud: más necesaria que nunca en la crisis del Coronavirus. JONNPR 5(5):468-72.
31. Estudio nacional de sero-epidemiología de la infección por SARS-CoV-2 en España (ENE-Covid). Ministerio de Sanidad y Consumo y Bienestar Social. Gobierno de España, 2020. (https://www.mscbs.gob.es/ciudadanos/ene-covid/home.htm)
32. Ojetti V, et al. Non-Covid diseases during the pandemic: where have all other emergencies gone? Medicina (Kaunas) 2020;56:512.
33. Kontopantelis E, et al. Excess mortality in England and Wales during the first wave of the Covid-19 pandemic. J Epidemiol Community Health 2021;75:213-23.
34. Mannucci E, el al. Factors associated with increased all-cause mortality during the Covid-19 pandemic in Italy. Int J Infect Dis 2020;98:121-4.
35. Jacobson SH, et al. Non-Covid-19 excess deaths by age and gender in the Unitated States during the first three months of the Covid-19 pandemic. Public Health 2020;189:101-3.
36. Palmer K, et al. The potential long-term impact of the Covid-19 outbreak on patients with non-communicable diseases in Europe: consequences for healthy ageing. Aging Clin Exp Res 2020;32:1189-94.
37. Azarpazhooh MR, et al. Covid-19 pandemic and burden of non-communcable diseases: an ecological study on data of 185 countries. J stroke Cerebrovasc Dis 2020;29:105089.
38. Lancet Commission on Women and Health. https://www.womenandhealthcommission.org/
39. Bentall R. Has the pandemic really caused a “tsunami” of mental health problems? The Guardian, 9/02/2021. (https://amp.theguardian.com/commentisfree/2021/feb/09/pandemic-mental-health-problems-research-coronavirus?__twitter_impression=true)
40. Chacón-Fuertes F, et al. La psicología ante la pandemia de la Covid-19 en España. La respuesta de la organización colegial. Chacón-Fuertes et al. Clínica y Salud 2020;31(2):119-23.
41. “Covid- 19 gaitzaren aurrean hartutako neurriak”. Gipuzkoako Foru Aldundia (https://www.gipuzkoa.eus/documents/13851246/0/20210302+GFA-Koronabirusa-Neurriak.pdf/10f250ff-f844-80e3-04a2-74443e9b7c17 )
42. Rioja I, Pereda R. 1000 muertos en las residencies vascas o cómo el 5,6% de los mayores internos ha fallecido con Covid-19. Eldiario.es, 1/02/2021.
43. Observatorio de la Realidad Social, Efectos del COVID-19 en las residencias de mayores de Navarra. Departamento de Derech SALUD SOCIAL Y SALUD
44. Uno de los principios más conocidos definidos en la formación de la Organización Mundial de la Salud es: “La salud es el estado de bienestar físico, mental y social y los gobiernos son responsables de la salud de sus ciudadanos” 1. Con base en este principio, la falta general de organización del sistema de salud se ha puesto de relieve a lo largo de la pandemia.
45. 3 Se pueden aprender lecciones de los países que han tenido más éxito en el control de la pandemia, además del uso de Medidas No Farmacológicas (que se mencionarán en la siguiente sección). Prioriza la protección pública de las personas mayores y vulnerables, fortalece la Atención Primaria (AML), mejora la coordinación con los hospitales AML, utiliza protocolos unificados y unifica todos los recursos técnicos, personales y científicos del país. Como resultado, al examinar la evidencia para cada momento de manera multidisciplinar, se han puesto en marcha medidas. Todo lo contrario a lo que se ha hecho en nuestro país, es decir, 4-8. Además, se han intensificado los numerosos problemas que precedieron a la pandemia y se han puesto de relieve las debilidades de los sistemas de salud y bienestar.
46. Reflexión
47. Problemas prepandémicos
48. a) El sector salud recibe un presupuesto escaso en comparación con los recomendados, y también hay un desequilibrio importante entre los sectores de gasto9-10: la LMA recibe el 14%, cuando debería necesitar el 20-25% 11-12; Salud pública solo 1.1%, mientras que la Organización Mundial de la Salud recomienda 2-3% 13. El sistema de salud se enfoca en la atención individual con casi un solo enfoque, con el lado comunitario, mientras que la promoción o prevención de una vida saludable es una prioridad baja. Los presupuestos deficientes afectan la precariedad de los profesionales, la falta de una estructura de gestión y la falta de apoyo técnico. Además, aunque el porcentaje del gasto privado es un tercio del gasto total en salud, actualmente está aumentando.
49. b) El sistema de atención a las personas mayores se organiza generalmente en dos áreas: a domicilio y en residencias de ancianos o centros de día. En ambas áreas, los sistemas de salud y protección social tienen poca coordinación, son administrados por diferentes organizaciones y no hay coordinación entre ellos. De hecho, la mayoría de los hogares de ancianos son administrados de manera privada y tienen recursos propios limitados. Sus profesionales son de alta formación, pero el sector es precario y feminizado. Además, a pesar de la pesada carga, no tienen suficiente personal y, como resultado, los residentes deben organizarse en grandes grupos. En general, tienen un modelo de gestión muy diferente entre ellos.
50. d) La salud y el cuidado tienen una gestión fragmentada y distribuida, ya que nuestra estructura administrativa establece una división política para esta área. Si bien el territorio está dividido en diferentes entornos de salud u Organizaciones Integradas de Salud (ESI), la falta de coordinación entre la LMA, los hospitales y los centros concertados y privados se hace notar desde hace mucho tiempo.
51. e) La mayoría de los puestos de dirección o subgestión en los centros y organizaciones del sistema de salud públicos (y privados) son de confianza o políticos, es decir, no se basan en la meritocracia. Esto condiciona todas las decisiones y medidas tomadas.
52. ¿Qué pasó en la pandemia?
53. Se han tomado medidas de salud pública frente al COVID-19 para proteger a toda la población, reducir la exposición y evitar posibles efectos, ya que nadie tenía una defensa específica contra este virus. Hay pocos tratamientos efectivos y los protocolos implementados por los profesionales han sido deficientes, mejorando a medida que avanza la evidencia.
54. La consecuencia más grave de la pandemia ha sido la mortalidad. Los más afectados fueron los ancianos, y proporcionalmente más varones14-16. Aunque el impacto del COVID sostenible en otros países es significativo (datos de la Oficina de Estadísticas Nacionales del Reino Unido, publicados recientemente17), aún no se ha recibido ni publicado dicha información en nuestro país.
55. Problemas agravados por la pandemia
56. Los residentes de hogares de ancianos son aquellos que han experimentado las pandemias más graves18-19. Ha habido una notable falta de infraestructura. Así como el hecho de que la situación de todas las personas que viven en malas condiciones se ha dejado en manos de los agentes de salud pública, tanto de la gestión sanitaria como social. Aunque no estaban debidamente preparados para hacer frente a una pandemia, tuvieron que actuar por su cuenta y sin recursos.
57. La pandemia ha puesto de manifiesto las debilidades inherentes a la gestión sanitaria20-27: no se encuentra entre todos los grupos implicados (autoridades, equipos de gestión de centros de salud, comités clínicos, cargos en múltiples organizaciones sociales, municipios, asociaciones comunitarias, etc.). No se ha tenido en cuenta la motivación y aprobación profesional, y no se ha tenido en cuenta la “fatiga pandémica ”28. Se ha puesto de manifiesto una escasa coordinación en la organización interna de Salud Pública, siendo un momento inusual los criterios claros, los procesos participativos y la respuesta común de la sociedad en su conjunto29. En resumen, «déjalo ir» modelo zaos Sociales, Pamplona, 2020, 38 p.

[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]